Nacht van de Sociologie, 8/11/2024, Rotterdam

Beste mensen, (dames en heren)

Mijn naam is Mark van Ostaijen, juryvoorzitter van de Sociologische Bril en ik heet u namens de jury warm welkom in deze knusse maar niettemin mooie Raadszaal van Arminius voor de uitreiking van de vierde Sociologische Bril. Want wie wint na Sinan Cankaya, Warna Oosterbaan en Cody Hochstenbach de vierde Sociologische Bril? Wie wint dit – door Utrechtse kunstenaar Niels Janszen vervaardigde – kunstwerk, een cheque van 2500,- euro (mogelijk gemaakt door het Fonds Publieke Sociologie en de NSV) en uiteraard eeuwige roem. 

Voordat ik de winnaar bekend zal maken, sta mij toe dat ik de spanning wat laat oplopen. Want we hebben namelijk vijf van de zes auteurs van de shortlist hier in ons midden. En dat is bijzonder, vanuit Groningen tot Gent en van Berlijn tot Brussel. Dat biedt een mooie kans om die auteurs te spreken en wat meer te weten te komen over de prachtige boeken die ze hebben geschreven. Zodoende is dat het spoorboekje voor het aankomende uurtje. Ik zal eerst iets zeggen over de prijs, daarna hier vooraan enkele auteurs uitnodigen om te reflecteren op hun boek. Daarna zullen we overgaan tot de uitreiking van de prijs. En ten slotte is er ruimte voor het publiek tot het stellen van enkele vragen aan de winnaar.

Zodoende, eerst even wat woorden over deze prijs. Want, laten we eerlijk zijn, dit is geen normale prijs meer. Een boekenprijs neigt in tijden waarin de BTW op boeken wordt verhoogd langzaamaan naar politiek activisme. Daarnaast is een sociologische prijs allesbehalve vanzelfsprekend in tijden waarin zowel onze voormalig premier als burgemeester van deze stad stellen dat ze niet ‘geïnteresseerd zijn in sociologische oorzaken’. Zodoende is een sociologische boekenprijs haast een politiek statement geworden, een teken van verzet of burgerlijke ongehoorzaamheid. En eerlijk gezegd doet mij dat alleen maar deugd, want tegen die achtergrond krijgt de voorgrond van deze prijs alleen maar meer reliëf. 

Wat kreeg de jury dan zoal voor de kiezen? Wat een jaar geleden begon met een groslijst van meer dan 50 titels is in verschillende rondes teruggebracht tot een shortlist van zes die vandaag zal resulteren in een winnaar. Dat lijkt op het oog bijzonder eenduidig, maar ik kan u verzekeren dat het af en toe heftig knetterde tijdens onze juryvergaderingen. En zo hoort het ook. Tegelijkertijd was de oogst dit jaar kwalitatief ontzettend hoog. Ik denk dat ik dat vorig jaar ook zei, maar het is oprecht zo dat het ieder jaar moeilijker lijkt te worden. Want er viel veel te kiezen. Dat is natuurlijk per saldo pure winst. Want niet alleen de shortlist, maar ook de longlist was van een hoge kwaliteit. Dat toont eens te meer het belang van deze prijs. 

En wat lag er dan vervolgens voor ons? Of het nu gaat om het belang van femicide (Tessel ten Zweege), het historisch gewicht van het gezicht (Merlijn Schoonenboom), de grenzen van feminisme (Jolande Withuis), over het lerarentekort (Patricia Veldhuis), of een sociaalhistorisch overzicht van tolerantie (Kees Schuyt), het sociologisch perspectief was alive and kicking en gaf juist in deze ‘onsociologische tijden’ tegenwicht met sterke sociale en culturele analyses. Uiteindelijk werd van die longlist een shortlist van 6 samengesteld en ook die shortlist bestrijkt een veelheid aan thema’s en sociologische disciplines. Van zwangerschap, migratie en kolonialisering enerzijds tot aan armoede, burnout en asielpolitiek anderzijds – het kwam bij ons allemaal aan bod.

Ik zeg uiteraard ‘ons’, want achter de uitreiking van de Sociologische Bril vanavond gaat veel werk schuil. Dat had nooit gerealiseerd kunnen worden zonder de nimmer aflatende steun van een zeskoppige Vlaams-Nederlandse jury. Die zijn hier vanavond ook nagenoeg allemaal aanwezig vanuit Groningen tot aan Brussel, werkzaam van Leuven tot Amsterdam. Ik noem deze toppers maar even bij naam, want mijn dank gaat uit naar Jaron Harambam, Menno Hurenkamp, Rie Bosman, Rudi Laermans en Lore van Praag en secretaris Tessi Nobbe die zich allemaal geheel belangeloos hebben ingezet voor deze prijs. Graag uw applaus voor deze toppers!

Welnu, dit lijkt me het uitgelezen moment om over te gaan om de auteurs aan het woord te laten. Waarom schreven ze hun boek en wat hebben ze ermee bereikt? Volgens mij zijn alle boeken bij de boekenstand te koop vanavond, dus dat geeft ook de uitgelezen kans om het verhaal achter het verhaal te horen. Dus ik ga de auteurs (in alfabetische volgorde) uitnodigen om hier even naar voren te komen. En ja, na afloop daarvan zullen we overgaan tot het bekendmaken van de winnaar, ik houd u nog even in spanning.

Vragen

Koen Bogaerts – In het spoor van Fanon

De jury omschrijft dit boek als een ‘’aangenaam toegankelijk maar ook een tragisch en onthutsend boek. Zeer leerzaam, naast alarmistisch en activistisch. Iedere student zou moeten weten wat de plaats van Haïti is binnen ons verlichtingsproject en van de tandem kapitalisme en kolonialisme in ons hedendaagse denken. Bogaerts is erin geslaagd een toegankelijk maar tragisch en onthutsend boek te schrijven’’

Trudy Dehue – Ei, foetus, baby

De jury omschrijft dit boek als: ‘’knap proeve van een vakvrouw. De manier waarop in dit boek de juiste balans is gevonden tussen persoonlijke betrokkenheid en kritische distantie is van een jaloersmakend hoog niveau. Hoe schrijf je op een toegankelijke manier in de traditie van science and technology studies. Zo doe je dat dus. Het biedt een schokkend en vernieuwd licht op eeuwenoude praktijken. Was je geen feminist dan word je het hier wel van’’.

Hein de Haas – Hoe migratie echt werkt

De jury omschrijft dit boek als: ‘’een prachtige studie van iemand die meester is over zijn vak, hier spreekt – om met Richard Sennett te spreken – een ‘ambachtsman’. Door heldere mythes te ontkrachten biedt het een wetenschappelijke tour d’horizon en ontstaat een ‘schoolvoorbeeld van vergelijkende sociologie in een empirisch goed onderbouwd boek, met een vorm van kennis die je bijna nooit bij 1 iemand treft’’

Matthias van Hulle – De burn-outparadox

De jury omschrijft dit boek als: ‘’een uitstekend debuut en een proeve van echte sociologie. Zoals Emile Durkheim ooit via de meest individualistische daad, zelfmoord, sociale structuren wist te ontrafelen, zo opent dit boek ook via ook ogenschijnlijk individuele ziekte een veld waar sociologen veelal – maar zoals we nu weten onterecht – van wegblijven. De bevinding dat we eigenlijk helemaal niet weten wat burnouts zijn blijft nagalmen en de constructivistische analyse geeft veel voeding tot vervolgonderzoek’’.

Milio van de Kamp – Misschien moet je iets lager mikken

De jury omschrijft dit boek als ‘’een veelbelovend debuut. De auteur kiest voor een autobiografische aanpak en put rijkelijk uit armoedige achtergrond. Dat zorgt voor een toegankelijk en meeslepend levensverhaal waarin op een Frans essayistische wijze met een lichte toon wordt gesociologiseerd, de sociale structuren aan het licht komen die zoiets als armoede in de hand werken of kunnen tegengaan. Een veelbelovende nieuwe stem in de publiekssociologie.

Ruud Koopmans – De asielloterij

De jury omschrijft dit boek als ‘’een gedegen studie naar de mitsen en maren van asielbeleid, met name met een focus op Duitsland. Het leest soms zelfs als ware pageturner, zo toegankelijk en wervelend is beschreven hoe geopolitieke beslissingen de realiteit van vandaag beïnvloeden. Een must-read over een van de meest urgente maatschappelijke vraagstukken van deze tijd’’.

Welnu. Dat zijn de zes genomineerden in alfabetische volgorde. Ik hoop dat het voorgaande inzicht geeft in het verhaal achter het verhaal en dat we als jury een goed jaar hebben gehad. Maar helaas, ‘kan er maar een de winnaar zijn’, zoals Henny Huisman zou zeggen. Daarom ga ik over tot het formele gedeelte met het uitreiken van de Sociologische Bril 2023.

Dames en heren, de jury heeft namelijk gekozen voor een boek dat ons omver heeft geblazen. Niet alleen qua omvang, maar vooral ook qua diepgang. De jury kiest voor een moedig en gedurfd boek. Want je zou willen dat er vaker iemand op deze manier durft op te staan, de balans opmaakt van de internationale literatuur en zijn volle wetenschappelijk gewicht op een kwetsbare manier verbindt aan een publieke positie een van de meest urgente maatschappelijke vraagstukken van dit moment.

Het boek is een grote greep, zonder uit de bocht te vliegen. Het is ondersteund met eigen onderzoek, zonder topzwaar te worden. Een boek ontmythologiseert, zonder te blijven hangen in myth-busting. Het is maatschappelijk geëngageerd vanuit een integere wetenschappelijke basis en daarmee een schoolvoorbeeld een sociologische bril. 

Daarom is de winnaar van De Sociologische Bril 2023: Hoe migratie echt werkt van Hein de Haas.